Die Brief aan die Hebreërs - 19 ("Die Aardse- en die Hemelse Tabernakels")

 

1.    INLEIDING:

       Ons het tot nou o.a. gesien dat die skrywer van die Hebreërbrief, eers vir ons die Ou Verbond beskryf en daarna die Nuwe Verbond – die Nuwe Verbond wat Jesus Christus tot stand gebring het en dan het ons ook gesien dat Christus, die Middelaar van ’n beter Verbond geword het en dat Hy vir ons ’n Hoë Priester is wat voortdurend vir ons by die Vader intree.

       In vandag se hoofstuk, kyk die apostel na die Tabernakel waarbinne die priesters van die Ou Verbond gewerk het. Die probleem met die Tabernakel (en die latere Tempel) is dat dit steeds geen direkte toegang vir die gelowige tot God gebied het nie. Jesus Christus het hierdie ontoeganklikheid vir die gelowige egter permanent verander – Hy het die Hoë Priester van ’n beter Tabernakel geword.

       Die Apostel benader hierdie feit op ’n baie interessante, dog verstaanbare wyse, deur eers in die eerste 6 verse, na sewe voorwerpe te verwys wat in die Tabernakel aangetref was en wat aantoon dat die Ou Verbond en Tabernakeldiens, nie toegang vir gelowiges tot God gebied het nie. Vanaf vers 11 begin die apostel dan om die toeganklikheid van die gelowige in die Ou Verbond, te kontrasteer met dít wat Christus gedoen het en waar Hy nou as Hoë Priester op tree. Hy sluit dan af met die feit dat ons wat in die tydvak van die Nuwe Verbond leef, direkte toegang tot God het.

 

2.    SKRIFLESING:

       Hebr.9:1-15 ~ Die eerste verbond het voorskrifte vir die erediens gehad, en ook ’n aardse heiligdom. ²Die verbondstent is opgerig, en in die voorste gedeelte daarvan, wat die Heilige genoem word, het die kandelaar en die tafel met die offerbrode gestaan. ³Agter die tweede voorhangsel was die gedeelte wat die Allerheiligste genoem word. ⁴Daarin was die goue wierookaltaar en die verbondsark, wat in sy geheel met goud oorgetrek was. In die ark was die goue kruik met manna, die kierie van Aäron wat gebot het, asook die plat klippe met die wet van die verbond daarop geskrywe. ⁵Bo-op die ark het die gerubs wat die heerlikheid van God voorstel, hulle vleuels oor die versoendeksel uitgestrek. Op die besonderhede kan ons nie nou verder ingaan nie. ⁶Met die dinge só ingerig, het die priesters gereeld die voorste gedeelte van die verbondstent binnegegaan om die dienste te verrig. ⁷Maar in die agterste gedeelte het alleen die hoëpriester ingegaan, en dit net een keer in die jaar, en dan nie sonder bloed nie, om vir homself te offer en vir die sondes wat die volk onwetend gedoen het. ⁸Hiermee maak die Heilige Gees duidelik dat die pad na die Allerheiligste toe nie oop is solank as die voorste gedeelte van die verbondstent bestaan nie. ⁹Dit alles wys vooruit na die huidige tyd waarin offergawes en diereoffers gebring word wat nie vir dié een wat dit bring, ’n volkome skoon gewete kan gee nie. ¹⁰Dit het net betrekking op voedsel, drank en ’n verskeidenheid reinigingsgebruike. Dit is voorskrifte wat slegs die uiterlike raak en wat opgelê is tot die tyd dat God ’n beter orde sou instel. ¹¹Maar Christus het gekom as Hoëpriester van die weldade wat nou verwesenlik is. Hy dien in die verbondstent wat groter en volmaakter is en nie deur mense gemaak is nie, dit wil sê wat nie tot hierdie wêreld behoort nie. ¹²Met sy eie bloed en nie met dié van bokke en kalwers nie, het Hy net een maal die heiligdom binnegegaan en ’n ewige verlossing tot stand gebring. ¹³Wanneer die bloed van bokke en bulle en die as van ’n vers op die onreines gesprinkel word, maak dit hulle uiterlik rein. ¹⁴Hoeveel te meer sal die bloed van Christus ons gewete bevry van die las van dade wat tot die dood lei, sodat ons die lewende God kan dien! Hiervoor het Christus immers Homself as volkome offer deur die ewige Gees aan God geoffer. ¹⁵Daarom is Hy ook die Middelaar van ’n nuwe verbond. Sy dood het plaasgevind om mense te verlos van die oortredinge wat onder die eerste verbond begaan is, sodat dié wat geroep is, die beloofde ewige erfenis kan ontvang.

3.    DIE AARDSE TABERNAKEL:

       In die eerste vyf verse van hierdie hoofstuk verwys die skrywer na sewe voorwerpe wat in die Tabernakel gebruik was, asook waar hulle aangetref was. Ons moet ook in gedagte hou dat die doel met die Tabernakel was om die teenwoordigheid van God in die midde van die volk te verbeeld, hoewel Hyself nie werklik daar teenwoordig was nie. Hierdie Tabernakel moes indrukwekkend gewees het en daarmee saam die voorwerpe wat in die Tabernakel was:

·           Die Kandelaar: Die Hebreeuse woord vir hierdie kandelaar is, "menorah" en dit was gemaak uit goud en het sewe takke gehad wat uit ’n sentrale stam geloop het. Aan die punt van elke tak was daar ’n olielamp. Hierdie olielamp is waarskynlik vandag nog steeds, dié mees uitstaande simbool van die Judaïsme en die Joodse volk.

Die metafoor (betekenis) van die lig in die duisternis is ’n baie duidelike simbool van God se teenwoordigheid in die Tabernakel – maar ’n simbool bly dit steeds ’n simbool.

·           Die Tafel met die Offerbrode: Hierdie tafel was in opdrag van God, van akasiahout gemaak en oorgetrek met goud (die N.A.V. praat van doringhout, maar al die ander vertalings vertaal dit met akasiahout). Op die tafel was daar ongesuurde brode wat die twaalf stamme van Israel verteenwoordig het. Die brood was uitsluitlik bedoel vir gebruik deur die priesters en was vars gebak vir elke Sabbat (Matt.12:1-8). Die simboliek van hierdie tafel en brode, dui op God se versorging van Sy volk.

·           Die Goue Wierookaltaar: Vir die grootste deel van die jaar het die meeste van die werk van die priesters rondom die Goue Wierookaltaar plaasgevind, want daagliks is daar wierook en ander offers op hierdie altaar gebring. Daar was egter een uitsondering en dit was dat die Hoë Priester een maal per jaar en wel op die Groot Versoendag, kole van hierdie altaar, met ’n goue lepel geneem het en daarmee na die Allerheiligste gegaan het, om daar tot God te offer (Lev.16:12). Hierdie simboliek is natuurlik dan ook die fokus van die Hebreërbrief, nl. dat die reukoffer, die Israeliete se gebede verteenwoordig wat opstyg na God – dit laat ’n mens dink aan Openb.8:3-4 ~ ’n Ander engel het toe gekom en by die altaar gaan staan met ’n goue wierookbak. Daar is baie wierook aan hom gegee om dit saam met die gebede van al die gelowiges op die goue altaar voor die troon te offer. ⁴Die rook van die wierook wat deur die engel geoffer is, het saam met die gebede van die gelowiges opgestyg voor God.

       Hierdie eerste drie items in die Tabernakel, het in die "Heilige" gestaan en was deur ’n gordyn afgeskerm van die "Voorhof", wat deur ’n groot wit muur omring was (sien skets aan einde).

·           Die Verbondsark:

Agter ’n verdere gordyn (voorhangsel) is die Allerheiligste, waarin ’n voorwerp geplaas was, wat sonder gelyke was, nl. die Verbondsark. Hierdie ark was oorgetrek met goud en hierdie ark was verteenwoordigend van God se teenwoordigheid en groot genade vir Sy volk. Hierdie Ark het ook gedien as houer of kis, waarin ’n paar voorwerpe in opdrag van God geplaas was, om die volk te herinner aan God se beskerming in die wildernis.

       In die Ark van die Verbond wat in die Allerheiligste gestaan het, was daar drie objekte:

-        Die Goue Kruik met Manna: Dit was die een voorwerp wat in die ark was. Hierdie was ’n herinnering aan God se getroue versorging in die wildernis, toe Hy die volk vir nagenoeg veertig jaar voorsien het van kos om te eet. Die Fees van die Tabernakels wat tot vandag toe deur die Jode gevier word, is ’n herdenking aan hierdie genadige versorging van die Here. Die wonderlike hiervan was dat die volk teen God gerebelleer het en dat hulle ondankbaar was teenoor Hom en daarom moes hulle gestraf word, maar God het hulle steeds nie laat vergaan van honger nie – Hy versorg te midde van straf!

-        Die Kierie van Aäron: Hierdie kierie verwys na Aäron se kierie wat wonderbaarlik, bloeisels gekry en amandels begin dra het, as bevestiging dat Moses en Aäron, God se gekose leiers vir die Israeliete in die wildernis was (Num.17). God laat nooit Sy kinders sonder leiers nie en dit opsigself dui op Sy eie gesag.

  

-        Die Kliptafels met die Wet: Die laaste artikel wat in die ark was, was die kliptafels waarop God die Wet met Sy vinger geskryf het en aan Moses op die Berg Sinaï gegee is. Hierdie kliptafels verteenwoordig God se openbaring en spreke met Sy volk. Net om weer na God se wonderlike genade te verwys; genade wat Hy keer op keer bewys – Nadat Moses die kliptafels ontvang het, het die volk in sonde verval en ’n goue kalf begin aanbid, waarop Moses uit woede vir die volk se optrede, die kliptafels stukkend gegooi het op die grond (Eks.32-34). Wat doen God? Hy gee aan Moses opdrag om ’n tweede stel kliptafels te maak!

       Hierdie is maar net weereens bewys dat God se optrede en woede oor Sy volk se sonde, spruit uit ’n diepe liefde vir hulle, asook ’n liefdevolle toewyding jeens hulle – hierdie straf wat spruit uit liefde, word baie mooi omskryf in Spr.3:11-12 ~ My seun, aanvaar die straf wat van die Here kom en moet jou nie teen sy teregwysing verset nie, ¹²want die Here straf die mens wat Hy liefhet net soos ’n vader doen met sy seun. God se optrede teen die volk se sonde en daarom sonde deur enige iemand anders (ons dus ook), spruit nié uit ’n wispelturige geaardheid nie, maar uit liefde ~ Terwyl Hy by Moses verbygaan, roep die Here: “Ek, die Here, is die barmhartige en genadige God, lankmoedig, vol liefde en trou. ⁷Ek betoon my liefde aan geslagte en geslagte. Ek vergewe ongeregtigheid, oortreding en sonde, maar Ek spreek niemand sonder meer vry nie. Ek reken kinders en kleinkinders die sondes van vaders toe selfs tot in die derde en vierde geslag” (Eks.34:6-7).

       ’n Baie belangrike aspek van die Verbondsark, was die twee groot afbeeldings van engele of gerubs wat bo-op die Verbondsark geplaas was (Eks.25:18-22; 37:7-9). Dit was natuurlik gerubs wat na die sondeval, die toegang tot die Tuin van Eden, namens God bewaak het (Gen.3:24). God het Homself dikwels in die teenwoordigheid van gerubs aan verskeie mense geopenbaar, bv. Moses in Eks. 25:22; Num.7:89 en andere (1 Sam.4:4; Ps.80:1; 99:1; Jes.37:16; Eseg.10:1-5). Hierdie gerubs in die allerheiligste het dus God se teenwoordigheid gesimboliseer.

       Die woord "teenwoordigheid" in die Hebreeus, is veelseggend, want die woord vir "teenwoordig", is "shekinah". Hierdie woord kom van dieselfde stamwoord waaruit "Tabernakel" spruit, nl. "mishkan", Die Tabernakel beeld dus die teenwoordigheid van God uit. Hierdie selfde woord vir "God se teenwoordigheid", word dikwels vertaal met "God se heerlikheid" – die gerubs was dus ook verder simbool van God se heerlikheid. Hierdie gerubs was derhalwe, die simbool van die plek waar God se genade ontvang kon word, want dit was hier in die teenwoordigheid van die afbeeldings van die gerubs en in die Allerheiligste, dat die hoëpriester in die "shekinah" teenwoordigheid van God verskyn het en God Sy vergifnis oor die volk uitgespreek het (sien Lev.16).

       Hierdie praktyk van vergifnis wat een keer per jaar verkry is deur die hoë priester namens die volk, is verplaas met Jesus Christus se offer wat Hy eens en vir altyd vir ons gebring het ~ Hom het God gegee as offer wat deur sy bloed versoening bewerk het vir dié wat glo. Hierdeur het God getoon wat sy vryspraak behels: Hy het die sondes wat Hy voorheen in sy verdraagsaamheid tydelik ongestraf laat bly het, vergewe. Maar Hy het ook getoon wat sy vryspraak in die teenswoordige tyd behels: Hy oordeel regverdig deurdat Hy elkeen vryspreek wat in Jesus glo (Rom.3:25).

      

       In vv.6-7 verwys die apostel na die verantwoordelikhede van die priesters en die hoë priester en hy noem dit om daarop te wys dat die hele doel met die Tabernakel juis was om die volk voor te berei vir die koms van Christus d.m.v. bepaalde geestelike beginsels. Wanneer ons vandag terugkyk na die Tabernakel en die verantwoordelikhede van die priesters, verstaan ons beter wat Christus reeds vir ons gedoen het en wat Hy steeds besig is om vir ons te doen.

       Die feit bly egter staan – en dit is belangrik – dat die Tabernakel nooit regtig volledige toegang tot God bewerkstellig het nie.

       Die skrywer draai ons aandag nou weg van die Tabernakel self en vestig ons aandag vir ’n oomblik op die rituele in die Tabernakel en spesifiek op dít wat op die Groot Versoendag gebeur het.

       In v.6 verwys hy na "dienste wat verrig is", nl. die alledaagse rituele wat die priesters moes verrig in die Heilige en soos omskryf in veral Num.4. Hulle moes o.a. die ark en ander toebehore vervoer het as daar getrek is.

       Ons sien dat v.7 met die woord "maar" begin. Dit beklemtoon vir ons die groot verskil wat daar bestaan het tussen die funksies van die gewone priesters en dié van die hoë priester en dan spesifiek Aäron (die hoë priester) se verantwoordelikheid ~ Elke oggend wanneer Aäron die lampe versorg, moet hy geurige wierook op die altaar brand. ⁸Elke aand wanneer hy die lampe aansteek, moet hy wierook brand. Die wierookoffer moet altyd, ook deur julle nageslag, vir My, die Here, gebring word (Eks.30:7-8). In Lev.24:3-4 gee die Here ’n verdere opdrag ~ Aäron moet sorg dat daar dwarsdeur die nag ’n lig brand in die tent van ontmoeting, voor die voorhangsel waaragter die ark met die getuienis is en waar die Here teenwoordig is. Dit is ’n vaste voorskrif ook vir julle nageslag. ⁴Aäron moet die lampe van die goue kandelaar gereeld versorg oor die Here [2]. T.o.v. die toonbrode, was daar ook ’n spesifieke opdrag ~ Die brood moet gereeld op elke sabbat daar voor die Here vervang word. Dit is ’n verpligting wat vir altyd op die Israeliete rus. ⁹Die brood kom Aäron en sy seuns toe. Hulle moet dit op ’n gewyde plek eet, want dit is ’n besondere gewyde gawe. Dit is ’n deel wat hulle altyd moet kry uit die offers wat aan die Here gebring word (Lev.24:8-9).

       ’n Belangrike aspek t.o.v. die hoë priester wat ons nie uit gedagte moet verloor nie, is dat hy elke keer wanneer hy een maal per jaar op die Groot Versoendag (Lev.16) in die Allerheiligste in gegaan het om versoening te bewerkstellig tussen God en die volk, hy homself eers moes reinig van sy eie geheime sonde (sien ook: Pred.23:2, 14). Hierdie was dus ’n onvolmaakte man wat die volk se sonde kom bely het en daarom was hierdie vergifnis ook nooit permanent van aard nie en moes dit jaarliks herhaal word.

       Alles in die Tabernakel het gewys op en almal herinner aan die noodsaak aan reiniging, maar almal het geweet dat permanente reiniging, hulle nog nie beskore was nie, omdat nie een van die talle rituele dit aan hulle kon verskaf nie. Ook was die Tabernakel simbool van God se teenwoordigheid, maar niemand behalwe die hoë priester het werklik toegang tot God gehad nie – die gordyn in die Tabernakel was dan ook simbool van hierdie ontoereikendheid – twee belangrike feite wat ons nie moet vergeet nie.

       Dit is egter so dat al hierdie simbole en rituele in die Tabernakel, nie heeltemal tevergeefs en sinneloos was nie, want dit het die volk voortdurend daaraan herinner dat iets beters en iets groters – ’n beter Verbond, aan die kom was.

       Wat die Hebreërskrywer o.a. ook deur sy verwysing na die Tabernakel vir ons (en die Jode) wil sê, is dat daar 6 heilige voorwerpe in die Tabernakel was, maar selfs dít kon nie toegang tot God bewerkstellig nie. Daarom dat die skrywer in vv.8-10 sê ~ Hiermee maak die Heilige Gees duidelik dat die pad na die Allerheiligste toe nie oop is solank as die voorste gedeelte van die verbondstent bestaan nie. ⁹Dit alles wys vooruit na die huidige tyd waarin offergawes en diereoffers gebring word wat nie vir dié een wat dit bring, ’n volkome skoon gewete kan gee nie. ¹⁰Dit het net betrekking op voedsel, drank en ’n verskeidenheid reinigingsgebruike. Dit is voorskrifte wat slegs die uiterlike raak en wat opgelê is tot die tyd dat God ’n beter orde sou instel.

4.    DIE HEMELSE TABERNAKEL:

       Tot nou het ons kennis gemaak met heelwat eienskappe van die Nuwe Verbond. In die laaste gedeelte van ons Skriflesing (vv.11-15), spreek die skrywer egter eienskappe aan wat uiters belangrik is om van kennis te neem, ten einde die kontras tussen die Oue en die Nuwe te beklemtoon en daarop te wys dat die Oue, slegs ’n afbeelding is van die Nuwe wat gekom het. Hy beklemtoon hierdie feit in vv.13-14 deur te sê (ek parafraseer), As hierdie ou dinge, sulke goeie en wonderlike simbole was, hoeveel beter is die werklike dinge wat dit simboliseer dan nie? Indien die uiterlike en fisiese en tydelike Verbond, sy doel so pragtig kon vervul het, hoeveel te meer nie die innerlike, geestelike en ewige Verbond nie!  

       In die laaste vier verse noem die skrywer dan net kortliks drie eienskappe van die Nuwe Verbond ten einde die kontras tussen die Oue en die Nuwe te beklemtoon:

·           Die Nuwe Heiligdom (v.11): Die ou Tabernakel was deur God ontwerp, maar deur mense gebou, met materiaal vanuit die aarde. Vir daardie tyd en vir die doel waarvoor dit opgerig moes word, was dit indrukwekkend, maar dit was net ’n tent, gebou deur mense en uit aardse materiaal wat onderworpe was aan verval en uiteindelike verdwyning en/of vernietiging van die Tabernakel, asook die latere Tempels in Jerusalem [3].

       Die nuwe Tempel is egter nie deur mensehande van aardse materiaal gebou nie. Dit is deur God self in Sy woonplek, nl. die hemel voortgebring en ons het nou al herhaalde kere gesien dat die Hebreërskrywer vir ons daarop wys, dat Jesus Christus volgens die orde van Melgisedek aangestel is as Hoë Priester en Hy regeer en bedien vanuit dieselfde plek as waar God is, nl. die hoogste hemele – die ou plek van aanbidding en simbool van God se teenwoordigheid, is nou vervang met die hemel – die Koninkryk van God; die Troonkamer van die Drie-Enige God.

       Ons Hoë Priester, Jesus Christus verrig derhalwe Sy onophoudelike en volmaakte diens in ’n nuwe, maar ook perfekte en volmaakte Tabernakel, waar Hy aan die regterhand van God sit.

       Die aardse priesters moes elke keer in de Allerheiligste ingaan – ons Hoë Priester is vir ewig daar. Die aardse priesters het alleen en namens die volk ingegaan – ons Hoë Priester neem Sy kinders saam met Hom na die hemel, waar ons in die teenwoordigheid van God self sal wees – nie na ’n simboliese teenwoordigheid van God nie, maar die werklike teenwoordigheid van God Almagtig! Christus het ons nie alleen vooruitgegaan nie, maar Hy neem ons ook uiteindelik saam met Hom ~ Maar God is ryk in barmhartigheid en het ons innig lief. ⁵Deur sy groot liefde het Hy ons wat dood was as gevolg van ons oortredings, saam met Christus lewend gemaak. Uit genade is julle gered! ⁶Ja, in Christus Jesus het Hy ons saam met Hom opgewek uit die dood en ons saam met Hom ’n plek in die hemel gegee... (Ef.2:4-6).

·           Die Nuwe Offerdiens (v.12): Die tweede eienskap wat die Hebreërskrywer vir ons uitlig ten einde die kontras tussen die Ou- en die Nuwe Verbond te illustreer, is die nuwe offerdiens. Christus verrig Sy diens as ewige en volmaakte Hoë Priester op drie maniere:

-        Eerstens gebruik Hy nie die bloed van offerdiere nie, maar Hy het Sy eie bloed gestort vir Sy eenmalige en volmaakte offer aan die kruis – die Offer, was die "Offeraar" (Christus) self.

-        Tweedens was Christus se offer ’n eenmalige offer vir almal wat in die verlede in Hom geglo het; almal wat tans in Hom glo en vir almal wat nog in die toekoms in Hom sal glo.

-        Laastens het Christus ’n ewige verlossing verkry vir almal wat in Hom glo, want Sy offer was ’n volmaakte offer, wat God die Vader volkome tevrede gestel het.

      

·           Die Nuwe Betekenis (vv.13-14): Die laaste eienskap wat die Hebreërskrywer vir ons uitlig ten einde die kontras tussen die Ou- en die Nuwe Verbond te illustreer, is die nuwe betekenis wat die Nuwe Verbond vir ons inhou. Die Ou Verbond met al sy gebreke het sy doel gedien, maar hoeveel te meer sal die Nuwe Verbond met Christus as Hoë Priester nie sy doel dien nie, trouens dit is ’n volmaakte Verbond – niks kan weggeneem word en niks hoef en kan bygevoeg word nie. Die doel met die Ou Verbond was om die afwassing van uiterlike sonde te simboliseer, maar die doel met die Nuwe Offer is om die reiniging van ons innerlike sonde (hartsonde) te bewerkstellig.

       Isaac Watts het die volgende hieroor gesê:

Not all the blood of beasts on Jewish altars slain,

Could give the guilty conscience peace or wash away the stain.

Christ the heavenly Lamb takes all our sins away,

A sacrifice of nobler name and richer blood than they.

5.    AFLSUITING:

       Die somtotaal van die Nuwe Verbond in teenstelling met die Ou Verbond, lê vir ons opgesluit in die woorde van v.15 ~ Daarom is Hy ook die Middelaar van ’n nuwe verbond. Sy dood het plaasgevind om mense te verlos van die oortredinge wat onder die eerste verbond begaan is, sodat dié wat geroep is, die beloofde ewige erfenis kan ontvang. Dit is wat Christus vir ons gedoen het, sal ons nie daarom.....

·           Elke dag ’n ernstige poging aanwend om tot hierdie wonderlike en volmaakte Hoë Priester te nader in ons gebede, wat soos wierook voor Hom opstyg nie?

·           Sal ons dan nie ons lewe op die altaar offer in Sy diens nie? Laat ons dit dan doen soos in Rom.12:1-2 in "tabernakel-terme" beskryf word ~ ...Gee julleself aan God as lewende en heilige offers wat vir Hom aanneemlik is. Dit is die wesenlike van die godsdiens wat julle moet beoefen. ²Julle moenie aan hierdie sondige wêreld gelyk word nie, maar laat God julle verander deur julle denke te vernuwe. Dan sal julle ook kan onderskei wat die wil van God is, wat vir Hom goed en aanneemlik en volmaak is.

·           Sal ons nie altyd op Sy nabyheid staatmaak nie?

·           Sal ons, ons nie voortdurend verbly in die Here nie (Fil.4:4).

·           Sal ons nie ons vertroue volkome op Hom vestig nie ~ Moet oor niks besorg wees nie, maar maak in alles julle begeertes deur gebed en smeking en met danksegging aan God bekend (Fil.4:6).

       Met Christus by Sy kinders, en met Sy wederkoms naby, kan ons volhard op die pad van geloof; die pad van hierdie tydelike "woestynlewe", totdat hierdie tentwoning vervang word met die permanente – die hemelse stad van God, waarvan Hy, die groot Argitek, die plan ontwerp het!

---

[1] Boodskap deur Kobus van der Walt – Vaaldriehoek Gereformeerde Baptistegemeente (Drie Riviere) – Sondag 24 Februarie 2013.

[2] Die indruk word dikwels geskep dat die hoë priester net een keer per jaar in die Allerheiligste ingegaan het, maar dit is nie korrek nie – wanneer daar van "een maal..." gepraat word, dui dit op die een keer per jaar wat die hoë priester gegaan het om versoening te gaan doen op die Groot Versoendag (Lev.16) – hy het egter ook ander kere in gegaan – drie keer word algemeen aanvaar, maar Joodse tradisie wil dit hê dat dit selfs dalk vier keer per jaar was (Lev.16:12,14, 15).

[3] Die eerste Tempel is in 587 v.C. deur Nebukadneser vernietig en in 70 n.C. is die herboude Tempel deur die Romeine vernietig.